W poniższym opisie wykorzystałem częściowo relacje z wypraw: 2001 Z Afryki Zachodniej do Czadu oraz 2003 Na południe od Maroko (znajdują się tam relacje z kilku innych miejsc Ghany, tutaj nieopisanych).

---

Wstęp

Ghana jest w moim przypadku krajem sentymentalnym. Jest to pierwsze państwo Afryki Zachodniej, jakie odwiedziłem, do którego wracam z przyjemnością już drugi raz. Nic dziwnego, Ghana to kraj ludzi życzliwych, spontaniczny i ciekawy. Jest to też oaza spokoju, gdyż od 1981 Ghana nie doświadczyła gwałtownych zmian władzy.

Ghana jest trochę mniejsza od Polski, ma powierzchnię porównywalną do Rumunii. Geograficznie, kraj charakteryzują równiny urozmaicone łagodnymi wzgórzami. Wilgotne lasy tropikalne zachowały się jeszcze tylko na południu, w pasie ciągnącym się wzdłuż wybrzeża, resztę kraju porastają rzadkie lasy i plantacje przechodzące na północy w busz i sawannę. Ponad 3% powierzchni Ghany zajmuje największy na kontynencie sztuczny zbiornik wodny, jakim jest powstałe w latach 60-tych Jezioro Wolta.

Ghana leży w tej samej strefie czasowej co Londyn, a więc godzinę wcześniej w stosunku do Polski. Gdy w Akrze jest południe, w Polsce jest już pierwsza. Nie stosuje się zmiany czasu z zimowego na letni i na odwrót.
Dzień trwa tutaj średnio prawie trzynaście godzin. Najdłuższe dnie są w czerwcu, świta wtedy o 5:30 a zmierzcha o 18:40. W grudniu, gdy dnie są najkrótsze, widno jest od 5:40 do 18:10.

Pogoda

Klimat Ghany jest zbliżony do sąsiadujących z nią Wybrzeża Kości Słoniowej i Beninu. Południowy pas wybrzeża charakteryzują dwie pory deszczowe, pierwsza trwająca od kwietnia do czerwca oraz druga od września do października. Na północy jest tylko jedna pora deszczowa, trwająca od kwietnia do października. Ze względu na wyjątkową konfigurację prądów morskich, wiatrów i kształtu linii brzegowej, samo wybrzeże podczas pory deszczowej otrzymuje znacznie mniejszą ilość opadów niż kilkanaście kilometrów dalej w głębi lądu.

Od grudnia do marca na północy Ghany wieje znad Sahary Harmattan, zasłaniając horyzont żółtą kurtyną pustynnego pyłu.

Wizy

Przed wjazdem na terytorium Ghany niezbędne jest uzyskanie odpowiedniej wizy. Nie ma możliwości zdobycia jej na przejściach granicznych, w tym na lotnisku w Akrze.

W Polsce wizy wydaje Konsulat Honorowy Republiki Ghany, znajdujący się w Falenicy pod Warszawą, przy ul. Michalinki 8, tel. 22 833 17 64, czynny we wtorki i czwartki od 10:00 do 14:00 (lub w innej, wcześniej uzgodnionej telefonicznie porze). Do wizy są niezbędne:

• Paszport ważny co najmniej 6 miesięcy.
• Rezerwacja przelotu (w moim przypadku wystarczył bilet w jedną stronę do Dakaru z powrotem z Akry oraz mapka planowanego przejazdu lądem).
• 4 zdjęcia (jednakowe).
• Poświadczenie szczepienia na żółtą febrę (tzw. „żółta książeczka” - patrz Plecak).
• 50 euro plus 50 zł (w przypadku wizy tranzytowej zamiast 50 wystarczy 25 euro).

Oficjalny czas oczekiwania na wizę to tydzień, ale da się to również załatwić w trzy dni. Całość można załatwić również korespondencyjnie. Otrzymana w ten sposób wiza jest ważna przez 60 dni od daty przekroczenia granicy Ghany.

Poza Polską, przedstawicielstwa dyplomatyczne Ghany w Europie znajdują się między innymi w:

• Barcelonie (C/Pau Casals 22-4º-1^a, tel. +34 93 209 07 43).
• Berlinie (Stavanger Str. 17&19, tel. +49 30 5471 490, www.ghanaemberlin.de, czynne od poniedziałku do piątku oprócz środy w godz. 10:00-13:00).
• Brnie (11 Belpstrasse, tel. +41 31 381 78 52, www.ghanaembassy.ch, czynne w godz. 9:00-12:30 i 14:00-17:00).
• Brukseli (7 Generaal Wahislaan, tel. +32 2 703 13 21).
• Hadze (Laan Copes van Cattenburch 70, tel. +31 070 338 4384, www.ghanaembassy.nl, czynne w godz. 9:00-15:00).
• Kopenhadze (Egebjerg Allé 13, tel. +45 3962 8222, www.ghanaembassy.dk, czynne w godz. 9:00-13:00).
• Londynie (13 Belgrave Square, tel. +44 020 7235 4142, czynne w godz. 9:30-13:00 i 14:00-17:30).
• Paryżu (8 Villa Saïd, tel. +33 1 45 00 09 50).
• Pradze (V Tišine 4, tel. +420 233 377 236, czynne w godz. 8:30-15:00).
• Rzymie (4 Via Ostriana, tel. +39 0686 890 91).

W Afryce ghanijskie wizy można wyrobić (zwykle trwa to dwa lub więcej dni) w: Algierii, Angoli, Beninie, Burkinie Faso, Demokratycznej Republice Kongo, Egipcie, Etiopii, Gwinei, Gwinei Równikowej, Liberii, Libii, Mali, Maroku, Namibii, Senegalu, Sierra Leone, Togo, Wybrzeżu Kości Słoniowej i Zimbabwe.

• Niger

  Ambasada przy Indepence Ave w Akrze wydaje wizy Nigru w przeciągu jednego dnia. Koszt: 25 000 CFA, ważność: 1 miesiąc.

Zdrowie

Przy wjeździe do Ghany może zostać sprawdzona ważność szczepionki na żółtą febrę. Szczepionki wykonują Sanepidy, czyli Stacje Sanitarno - Epidemiologiczne. Adresy i telefony do placówek Sanepidu można znaleźć na stronie Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

Na terenie całego kraju występuje wysokie zagrożenie zachorowania na malarię. Więcej o zapobieganiu tej chorobie napisałem w części Malaria w Afryce.

Innym poważnym zagrożeniem jest ślepota rzeczna (schistosomatoza / Bilharzia), którą można się zarazić podczas kąpieli, również w Jeziorze Wolta.

Mapy i przewodniki

Oprócz dwóch przewodników Lonely Planet: „West Africa” i „Africa on a Shoestring” (wersja Shoestring zawiera podobne informacje praktyczne, ale mniej ogólnych informacji o kraju i regionie), Ghana została również opisana w „West Africa” wydawnictwa Rough Guides oraz „Ghana” wydawnictwa Bradt. Korzystałem tylko z Lonely Planet, więc nie mogę ocenić jakości pozostałych.

Jeśli klasyk, Michelin „747 - Africa North and West” w skali 1:4 000 000 to za mało, to na rynku są dostępne co najmniej dwie bardziej szczegółowe mapy, obie w skali 1:500 000. Pierwsza to „Ghana” z ITMB a druga to „Tourist Map of Ghana” z wydawnictwa Macmillan.

Pieniądze

Walutą Ghany jest cedi (kod międzynarodowy: GHC), dzielący się na 100 pesewa (ze względu na ich małą wartość, pesewa w obiegu praktycznie nie występują). Wymiana twardej waluty oraz franków CFA jest łatwa. W każdym większym mieście są banki (otwarte od 8:00), uliczne biura wymiany a w razie potrzeby również bankomaty. Najlepszy kurs wymiany osiągalny jest w Akrze. Bieżące kursy (stan na czerwiec 2007):

• 1 € = 11 600 cedi
• 1 $ = 8 600 cedi
• 1 £ = 17 100 cedi
• 100 CFA = 1 770 cedi

Zagrożenia

Ghana jest jednym z bezpieczniejszych państw Afryki Zachodniej. Dla turysty, największym zagrożeniem mogą być kieszonkowcy w Akrze. Warto również przed wyjazdem rozeznać się w bieżącej sytuacji na północy - w Tamale i Yendi. Sporadycznie zdarzają się tam bowiem zamieszki pomiędzy władzami a lokalną społecznością Dagbon.

Skróty najważniejszych informacji z Ghany można znaleźć w dziale Wiadomości z Afryki - Ghana.

Język

Angielski jest językiem urzędowym. Można jednak studiować na Oxfordzie a tutaj mieć spore problemy. Zjadane są bowiem wszystkie końcówki i tak np. water wymawia się „łota”, rondo (circle) to „sirk” a bateria - „bat”.

Języki rodzime najliczniej reprezentowane są przez języki Akan (południe kraju wraz z Akrą) i Éwé (południowy wschód, przy granicy z Togo). Na północy Ghany dominują zaś języki z rodziny Mande.
Na prowincji, za białym turystą gromady dzieciaków krzyczą „obrumi”, czyli „biały człowiek”.

Internet i telefon

W większych miastach kafejki internetowe zadomowiły się już na dobre. Ceny połączeń nie są wysokie (7 000 cedi za godzinę), ale transfer bywa czasem wolny.

Połączenia z telefonów stacjonarnych najłatwiej jest realizować poprzez zakup karty telefonicznej i użycie telefonu publicznego. Aparaty na kartę najpewniej znajdziemy w okolicach poczty. Bez karty dzwonić można z prywatnych punktów telekomunikacyjnych, rozsianych w miastach po całym kraju. Międzynarodowy numer kierunkowy Ghany to 233.

Wszyscy polscy operatorzy sieci komórkowych posiadają umowy roamingowe z Ghaną. Użytkownicy Ery mogą łączyć się poprzez sieci Areeba, Mobitel i OneTouch. Klienci Orange i Plusa mogą to zrobić tylko za pośrednictwem Areeby.

Komunikacja

Podróżowanie po Ghanie środkami komunikacji publicznej jest łatwe i przyjemne pod warunkiem, że nie opuścimy głównych dróg. Boczne szlaki komunikacyjne obsługiwane są przez różnej maści minibusy i pikapy, które zabierają maksymalną ilość pasażerów, dopiero po czym wyruszając w drogę.

• Autobus

  Duże autobusy obsługują połączenia międzymiastowe. Odjazdy odbywają się zgodnie z rozkładem (na prowincji rozkład jazdy może być trochę „elastyczny”). Generalnie autobusy wszystkich firm odjeżdżają z głównego placu autobusowego w mieście, choć te najlepsze (i najdroższe) mogą odjeżdżać z innych miejsc.
  

  Teoretycznie autobus posiada ograniczoną ilość miejsc i obowiązują miejscówki. W praktyce bilet jest tylko gwarancją samego przejazdu i przychodząc w momencie odjazdu możemy zostać ulokowani na rozkładanym siedzeniu w korytarzu. Popyt na najpopularniejsze połączenia jest spore, więc warto postarać się o bilet jak najwcześniej. Za bagaż płaci się ekstra.

• Minibus (tro-tro)

  W kategorii tro-tro mieszczą się wszelkie typy minibusów, jak również spotykane na bocznych drogach pikapy. Tro-tro można dojechać niemal wszędzie, ale w przypadku mało popularnych kierunków dłużej niż sama jazda może trwać oczekiwanie kompletu pasażerów - tro-tro nie odjedzie z choćby jednym pustym miejscem. Przedtem jednak należy zakupić bilet, na którym znajdziemy numer rejestracyjny naszego pojazdu. W tro-tro za bagaż płaci się ekstra.
  Najwygodniejsze miejsca w minibusie to te obok kierowcy - siedzi się we dwóch, ale jest najwięcej przestrzeni na nogi. Jeśli te są zajęte, dobre miejsce jest również z tyłu obok drzwi - ludzie często wysiadają i wsiadają, dzięki czemu można od czasu do czasu się rozprostować.

• Pociąg

  W Ghanie funkcjonują dwie nitki kolei. Z Akry do Kumasi i do Takoradi. Ich przydatność jest ograniczona ilością połączeń (1-2 dziennie) i dużo dłuższym czasem podróży niż jadący na tej samej trasie autobus lub tro-tro. Na biletach też się nie oszczędzi.

Litr benzyny kosztuje 7 100 a oleju napędowego 6 450 cedi.

Hotele

Ghanijskie tanie hotele nie są ani gorsze ani lepsze od innych tego typu noclegowni Zachodniej Afryki. W większych miastach najtańszych miejsc jest niewiele, więc dobrze mieć przygotowanych kilka alternatyw lub być gotowym na koszt pokoju dwuosobowego (zamiast jedynki). Standard pokoi jest dosyć dobry - na wyposażeniu jest zwykle wentylator i krzesło.

Jedzenie i zakupy

Wybór strawy dostępnej na ulicy jest spory. Kobiety sprzedają potrawy z wielkich aluminiowych garnków zwykle tylko w porze śniadania oraz po południu. Filarem miejscowej kuchni jest fufu - przyrządzona ze sfermentowanego, tłuczonego manioku kula wielkości grejpfruta (zapakowana na wynos w liść przypomina nasz gołąbek). Ze względu na śluzowatą konsystencję i neutralny smak fufu nie każdemu może przypaść do gustu. W takich przypadkach nie powinno brakować półmisków ryżu lub makaronu. Wszystko podawane jest z sosem i ewentualnymi dodatkami, za które płaci się osobno.
Flagowym piwem Ghany jest Star (5% alkoholu), warzony przez Guinness Ghana Breweries. Z tego samego browaru jest jeszcze preferowany przeze mnie Gulder (5%, na licencji) oraz tradycyjny Guinness (7.5%, na licencji). Czołową marką konkurencyjnego browaru - Accra Brewery - jest Club (5%). Accra Brewery produkuje jeszcze piwa Stone (5.7%) oraz Castle Milk Stout (6%, na licencji).
Duże butelki mają pojemność 62.5cl.

• Zakupy

  Woda w woreczku 0.5l - 300 cedi; cola - od 2 000 (ulica) do 7 000 cedi (lokal); jogurt - 4 000 cedi; piwo - od 8 000 (lokal dla miejscowych) do 14 000 cedi (restauracja); drobna przekąska na ulicy - od 1 000 do 2 000 cedi; omlet - 5 000 cedi; talerz fufu, ryżu lub makaron na ulicy - od 6 000 do 7 000 cedi (z porcją mięsa); afrykański T-shirt lub koszula - od 60 000 do 80 000 cedi; bęben djembe - 200 000 cedi; płyta CD z miejscowym popem - 80 000 cedi.

---

Akra

Stolica Ghany może przytłaczać wielkością, ale jednocześnie Akra miejscami przybiera charakter małego miasteczka. Wśród miejsc, które decydują o jej charakterze warto wymienić boczne uliczki dzielnicy Adabraka, bazar Makola i wybrzeże Oceanu.
Największe bazary w Akrze to Makola i Kaneshie. Ten drugi to połączenie jarmarku z "motor parkiem", tutaj częściej można spotkać przywieziony z prowincji koloryt. W niedziele bazary, jak i całe miasto funkcjonuje „na pół gwizdka”. Warto wtedy wybrać się do jednej z chrześcijańskich świątyń, by uczestniczyć w afrykańskim celebrowaniu obrzędu - poprzez śpiew i tańce.

Muzeum Narodowe posiada ciekawą ekspozycję, włączając maski i instrumenty muzyczne. Wstęp kosztuje 45 000 cedi.

Znalezienie kafejki internetowej może być nieco kłopotliwe, gdyż większość z miejsc wymienianych przez Lonely Planet już nie ma - Omari Internet Cafe jest permanentnie zamknięte a Ghana Internet Center, naprzeciw baru White Bell, zostało zrównane z ziemią. Dobrą alternatywą jest Pretty Woman, kilkaset metrów na północ od Castle Road, po prawej stronie Kojo Thompson Road.

Kantory wymiany walut z najlepszym kursem w mieście znajdują się w dzielnicy Adabraka, przy Nkrumah Ave.

Amatorzy afrykańskiego rękodzieła i pamiątek udają się głównie nad ocean, do Centre for National Culture - zbiorowiska setki jak nie więcej straganów i warsztatów. Nie jest to najlepsze miejsce na tego typu zakupy, gdyż jakość oferowanych produktów jest marna a ceny bardzo wysokie (300% więcej niż gdzie indziej). Tekstylia lepiej kupować na bazarach dla miejscowych lub w budkach przy supermarkecie Koala obok ronda Danquah w dzielnicy Osu.

• Hotele

  Hotele w Akrze bywają pełne, warto więc rezerwować je z wyprzedzeniem.
  Od lat dobrą opcją w centrum miasta jest Date Hotel, jedynki z łazienką na zewnątrz zaczynają się od 73 600 cedi. Na miejscu jest często odwiedzany przez miejscowych w porze lunchu bar. Śniadanie kosztuje 18 000 cedi, trzy razy drożej niż u kobiet po drugiej stronie ulicy. Hotel świadczy również usługę prania (20 000 cedi za trzy sztuki ubrania). Więcej o Hotelu Date napisałem w Notatniku.
  Hotel de California, przeniesiony z Castle Road trochę na ubocze (Watson Ave - z Kojo Thompson Road należy skręcić w Castle Road i szukać znaków po lewej stronie ulicy). Jedynki za 50 000, dwójki 63 000 cedi.
  Trzecim tanim miejscem w Akrze jest schronisko YMCA przy Castle Rd, z jedynkami za 60 000 cedi.

• Knajpy

  Po drugiej stronie ulicy od hotelu Date rankiem i popołudniami kobiety sprzedają kilka rodzajów tanich i smacznych straw. Porcja fufu z wkładką mięsa kosztuje tutaj 6 000 cedi. Omlet na śniadanie 5 000 cedi.
  Ilekroć bywam w Akrze staram się odwiedzić kantynę YWCA. Serwowany od 11:00 do 15:00 lunch nie jest najtańszy, ale niezwykle smaczny.
  Zimne piwo (10 000 cedi) na skraju skarpy tuż nad brzegiem oceanu serwuje Akuma Village, tam też w weekendy można potańczyć i posłuchać na żywo muzyki. Nocne życie tętni również w kilku miejscach w dzielnicy Adabraka. Wcześniej znany pod nazwą The Pub, Le Barge jest jednym z nielicznych miejsc, gdzie leją piwo z nalewaka (Castle Rd, gdzieś pomiędzy Nkrumah Ave i Kojo Thompson Rd). W weekendy odbywają się tutaj potańcówki (wjazd 5 000 cedi).
  Przy Farrar Ave jest ciekawy lokal z piwem i kuchnią - White Bell. Bar położony jest na piętrze, z widokiem na ulicę. Piwo kosztuje 9 500 a dania główne oscylują pomiędzy 30 000 a 45 000 cedi.
  Jeśli komuś tęskno za klimatem irlandzkich pubów i towarzystwem expatów, polecam Ryan's Irish Pub, na południe od dzielnicy Osu. Piwo jest tu chyba najdroższe w mieście - 14 000 cedi za Club'a z beczki.

• Komunikacja miejska

  Szybkim i tanim środkiem komunikacji miejskiej jest tro-tro, czyli minibus. Tro-tro jeżdżą po określonych trasach, generalnie rzecz ujmując, od jednego dużego ronda do drugiego. Mieszkańcy Akry do zatrzymywania minibusów używają następującego systemu migowego: nieruchomy palec wskazujący uniesiony do góry oznacza „chcę jechać do centrum” (okolice Rawlings Park i rynku Makola); ten sam palec wskazujący w dół i zakreślający w powietrzu kółko oznacza „chcę jechać do ronda Nkrumah”. Pokazując palcem tylko kierunek, również zatrzymamy tro-tro, ale wtedy trzeba zapytać obsługę pojazdu, czy jedzie w naszą stronę. Przejazd odcinka, np. z Kaneshie do Nkrumah Circle kosztuje 1 200 cedi.
  W odróżnieniu od tro-tro międzymiastowych, w miejskich nie ma konieczności uiszczania dodatkowej opłaty za bagaż, ale wszystko trzeba zmieścić na swoich kolanach.

• Komunikacja

  Autobusy i tro-tro jadące na zachód od Akry (Takoradi, Winneba itd.) odjeżdżają z chaotycznego skrzyżowania placu autobusowego z bazarem - Kaneshie Motor Park. Transportu należy szukać w obszarze gdzieś pomiędzy dwiema, przerzuconymi przez drogę kładkami dla pieszych. Przejazd do Takoradi trwa 4 i pół godziny i kosztuje 30 000 cedi autobusem lub 35 000 tro-tro.
  Na północ (Kumasi, Tamale itd.) jeździ się z Neoplan Motor Park, nieopodal ronda Nkrumah. Droga wyjazdowa z Akry w tym kierunku jest w fatalnym stanie i jadąc z/do Akry można stracić godzinę na samą jazdę po mieście. Przejazd do Kumasi trwa 4 godziny.
  Na wschód (Kpandu, Tema itd.), jeździ się ze stacji Tema i Tudu. Przyległa do bazaru Makola Tema podzielona jest ulicą na dwie części, z tej dalszej od centrum odjeżdżają tro-tro do Kpandu (4.5 godz. jazdy)

• Lotnisko

  Lotnisko Accra Kotoka International leży niecałe 10 km od centrum miasta, można dojechać tam tro-tro lub taksówką (tro-tro zatrzymują się wzdłuż głównej drogi, kilkaset metrów od lotniska). Przejazd taksówką kosztuje co najmniej 15 000 cedi.
  Ostatnie cedi można wydać na drogie pamiątki w butikach albo przepić (piwo kosztuje równowartość 1.5 dolara).

Elubo

Małe miasteczko na granicy z Wybrzeżem Kości Słoniowej. Ponieważ granica jest zamykana na noc (od 18:30 do 6:00 rano), wieczorem panuje tutaj duży ruch - w Elubo zatrzymują się zarówno ci, którzy muszą poczekać do rana, jak i ci, którzy właśnie przejechali granicę.

Franki CFA jak i twardszą walutę można tu wymienić o dowolnej porze dnia na ulicy, ale z większymi kwotami lepiej poczekać do Akry lub Abidżanu, bo tak jak w innych takich miejscach na świecie, na granicy kurs wymiany jest kiepski.

W Elubo są ze dwie kafejki internetowe, czynne tylko do 20:00 (po tej godzinie wszyscy zdają się pić piwo).

• Hotele

  Kilka hoteli można znaleźć wzdłuż głównej drogi i w okolicach placu minibusów. Sprawdziłem Falun Hotel - piętrowy budynek z barem na górze. Jedynka bez łazienki kosztuje 35 000 cedi, z łazienką o 5 000 drożej.

• Knajpy

  Trochę w bok od głównego skrzyżowania, przy placu autobusowym, jest duże nagromadzenie tanich, ulicznych jadłodajni. Szczególnie żywo miejsce to wygląda po zmroku.

• Komunikacja

  Plac autobusowy położony jest tuż za hotelem Falun.

Takoradi

Pierwsze duże miasto w drodze z Wybrzeża Kości Słoniowej, Takoradi, nie oferuje wielu atrakcji turystycznych. W moim przypadku był to tylko przystanek w drodze do Akry.

• Komunikacja

  Przejazd do Akry autobusem kosztuje 30 000 cedi, pięć tysięcy więcej kosztuje szybszy minibus. Autobus jedzie cztery i pół godziny.
  Takoradi jest zachodnią stacją końcową kolei, można stąd dojechać pociągiem do Akry.