Indeks: Fes Goulimine Marrakech Tanger Tarfaya

Wcześniejsze podróże do Maroka: Moto Angola 2012, Maroko 4x4 2009, Na południe od Maroka 2003

---

Wprowadzenie

Maroko bywa pierwszym krajem w drodze do odkrywania Afryki. Jest to jednak kraj na tyle charakterystyczny i wyjątkowy, że raczej definiuje sam siebie, niż całą Afrykę. Flagowe atrakcje Maroka przyciągają sporo turystów - słusznie, gdyż warto odwiedzić i te miejsca. Wytrawnym podróżnikom polecam jednak mniej uczęszczane szlaki, spotkania z ludźmi, górami, pustynią i lokalną kuchnią.

Maroko to duży kraj, powierzchnią (nie licząc Sahary Zachodniej) dorównuje Polsce, Czechom i Słowacji razem wziętym. Od Cieśniny Gibraltarskiej do granicy z Saharą Zachodnią jest w linii prostej ponad tysiąc kilometrów. Przez środek Maroka ciągną się pasma górskie, oddzielające zielone wybrzeże atlantyckie od jałowego interioru. Tutaj, w Atlasie Wysokim znajduje się najwyższy szczyt Maroka - Toubkal (4 165 m n.p.m.). Na wschodzie, przez granicę z Algierią wlewają się piaski Sahary.

Informacje pochodzą z maja 2019 roku.

Maroko w skrócie

• Stolica: Rabat (600 tys. mieszkańców)
• Powierzchnia: prawie półtorej razy większe od Polski
• Ludność: 37 mln (Polska: 38,2)
• Gęstość zaludnienia: 50 osób/km² (Polska: 122)
• Język: arabski, francuski
• Najwyższa góra: Toubkal (4167 m n.p.m., najwyższy szczyt Atlasu i Afryki Północnej)
• Najdłuższa rzeka: Draâ (1150 km, ujście do Atlantyku na północ od Tantan)

Geografia

Maroko jest geograficznie jednym z bardziej zróżnicowanych krajów Afryki. Od zachodu graniczy z Oceanem Atlantyckim, na północy z Morzem Śródziemnym, ze wschodu i południa Maroko jest częścią największej piaszczystej pustyni świata - Sahary. Jest to również kraj, do którego z Europy jest najbliżej - Cieśnina Gibraltarska oddzielająca Maroko od Hiszpanii ma szerokość zaledwie 13 km.

Wpływy oceanu, morza i pustyni oddzielają od siebie góry Atlas, które wypełniają szerokim łukiem cały kraj (i dalej północną Algierię i Tunezję). Najwyższą górą Atlasu jest Toubkal (4167 m n.p.m.), którego szczyt często pokrywa śnieg. strony wielkiej wody Maroko jest częściej zielone, po przekroczeniu górskich przełęczy pasma górskie są jałowe, kraj staje się domeną Sahary.

Czas w Maroku przez większą część roku przesunięty jest w stosunku do Polski o godzinę do tyłu. Gdy w Casablance jest godzina 12:00, w Warszawie jest już 13:00. Ze względu na inne terminy stosowania czasu letniego, w kwietniu i październiku różnica ta wynosi dwie godziny. Polska i Hiszpania stosują ten sam czas, więc wjeżdżając do Maroka z tego kraju (również z Ceuty i Melilli, ale nie z Wysp Kanaryjskich) różnice są takie same jak opisałem powyżej. Algieria, Sahara Zachodnia i Wysp Kanaryjskie stosują ten sam czas, co Maroko.

Szczegółowe i aktualne informacje o strefach czasowych w Afryce zawarłem na mapie stref czasowych Afryki.

Długość dnia w Maroku zmienia się w zależności od pory roku. Najdłuższe dnie są w czerwcu, gdy świta przed 6 rano i zmierzcha kwadrans przed 21. W grudniu jest widno od 8 do 18:30.

Pogoda

Klimat Maroka jest zróżnicowany w zależności od regionu geograficznego. Najwyraźniejszy podział można zauważyć przejeżdżając przez góry, znad wybrzeża w stronę Sahary. Góry stanowią naturalną barierę dla chmur - od strony Atlantyku może padać codziennie, podczas gdy po przekroczeniu przełęczy przywita nas błękitne niebo nieskażone żadną chmurką. W wąskim pasie wybrzeża panuje klimat śródziemnomorski, temperowany nieco zimnym prądem kanaryjskim. Po drugiej stronie gór jest goręcej a deszcze padają rzadko - latem temperatura przekracza tutaj 40°C.

• Kiedy jechać do Maroka?

  Każda pora jest dobra. Jeśli wyjazd ma być połączony z wygrzewaniem się na słońcu, trzeba celować w miesiące, w których i w Polsce jest ciepło (albo zostać kilka dni dłużej i przejechać na drugą stronę Atlasu, na pustynię).

Wizy i ambasady

Polacy nie potrzebują wiz wjazdowych do Maroka i mogą przebywać na terytorium tego kraju do 90 dni.

Wizy państw sąsiednich

• Algieria
  Pomiędzy Marokiem i Algierią nie ma otwartych przejść granicznych.
  Aby wjechać do Algierii potrzebna jest zawczasu zdobyta wiza. Zazwyczaj wśród wymogów wizowych jest potwierdzone przez algierskie władze zaproszenie lub rezerwacja hotelu. W Polsce Ambasada Algierii znajduje się w Warszawie przy ulicy Krasickiego 10. W Marku ambasada i konsulaty Algierii znajdują się w Rabacie, Casablance i Oujda.
  Algierska wiza umożliwia swobodne podróżowanie tylko po północnej części Algierii, do podróży na południe wymagane są dodatkowe pozwolenia.
• Sahara Zachodnia
  Większość terytorium Sahary Zachodniej kontrolowane jest przez Maroko. Dopiero za wałem ziemnym Berg zaczynają się tereny administrowane przez Saharę Zachodnią. Od strony Maroka wjazd na te ziemie jest niemożliwy, można się tam dostać jedynie od strony Algierii lub Mauretanii. Wizy wjazdowe nie istnieją.
• Inne afrykańskie wizy
  Większość ambasad znajduje się w Rabacie. Pełną listę wraz z adresami można znaleźć na stronie MAEC (Marokańskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych).

Polska ambasada w Maroku

Polska ambasada w Maroku znajduje się w Rabacie, telefon dyżurny: +212 767 35 85 72, adres internetowy: www.gov.pl/web/maroko.

Dojazd i samoloty

Do Maroka można przylecieć samolotem, wjechać lądem lub przypłynąć promem z Hiszpanii lub Gibraltaru. Przekraczając granicę należy wypełnić marokańskie formularze wjazdowe (uwaga na wyglądających oficjalnie pomocników, którzy za pomoc w ich wypełnieniu żądają opłaty).

Lądem

• Hiszpania
  Wjazd do Maroka jest możliwy z dwóch hiszpańskich enklaw - Ceuty i Melilli. W obu miejscach granica może być zatłoczona powracającymi z zakupów Marokańczykami. W obu miejscach przejazd transportem publicznym wymaga przesiadki na granicy.
• Algieria
  Granica lądowa pomiędzy Marokiem i Algierią pozostaje od wielu lat zamknięta i nic nie zapowiada, by wkrótce to się zmieniło.
• Sahara Zachodnia
  Ponieważ Maroko traktuje Saharę Zachodnią jako swoją integralną część żadnych granic pomiędzy tymi krajami nie ma. Teoretycznie, granicę tworzy równoleżnik 27°40'N. Główne drogi prowadzące z Maroka do Sahary Zachodniej to N1 pomiędzy Tarfaya i Laâyoune oraz R101 pomiędzy Tantan i Smarą.

Promem

• Hiszpania i Gibraltar
  Większość promów z Europy zawija do portu Tanger Med, 50 km na wschód od Tangeru. Na stronie Tanger Med można sprawdzić aktualny rozkład rejsów oraz wydrukować karty pokładowe. Zdecydowana większość promów przypływa z hiszpańskiego Algeciras, rzadziej można znaleźć połączenia do Gibraltaru (raz w miesiącu) i Barcelony.
  Terminal promowy w Tangerze obsługuje tylko połączenia do Tarifa, 25 km na zachód od Algeciras. Promy pływające na tej trasie bywają anulowane ze względu na złą pogodę, co zdarza się dużo rzadziej w przypadku dużych promów pływających z Tanger Med. Aktualne linki do stron z rozkładami rejsów dostępne są na stronie Port de Tanger Ville.
  Poza wymienionymi dwoma najbardziej popularnymi trasami, promy z Hiszpanii przypływają również do portów w Nador i Al-Hoceima. Obecnie nie ma połączeń promowych pomiędzy Marokiem i Wyspami Kanaryjskimi.

Samolotem

Maroko jest świetnie skomunikowane lotniczo z Europą i pozostałą częścią Afryki. Docierają tu również tanie linie lotnicze oraz samoloty czarterowe. Trzy główne porty lotnicze Maroka to Casablanca Mohammed V (kod IATA: CMN), Marrakesh Menara (RAK) i Agadir-Al Massira (AGA).

Regularnych, bezpośrednich połączeń rejsowych z Polski do Maroka nie ma. Bilet powrotny na przelot czarterowy z Krakowa do Agadiru kosztuje od 130 euro. Przelot tanimi liniami lotniczymi z Warszawy do Casablanki i z powrotem kosztuje od 200 euro (z przesiadką w każdą stronę, bez bagażu, dwa oddzielne bilety). Bilet powrotny na tej trasie na jednym bilecie przez Paryż kosztuje od 260 euro.

Bezpośrednio do Maroka z innych państw i regionów Afryki można przylecieć między innymi z (ceny biletów w jedną stronę, w euro) Abidżanu (400), Akry (740), Bamako (500), Bangui (720), Banjul (540), Bissau (570), Brazzaville (790), Conakry (580), Cotonou (540), Dakaru (270), Douala (710), Freetown (680), Kairu (180), Kinszasy (810), Lagos (780), Las Palmas (110), Libreville (700), Lome (560), Malabo (630), Monrovii (740), Nawakszut (320), Niamey (560), Praia (440), Tunisu (120) i Wagadugu (470).

Ceny biletów lotniczych ulegają ciągłym zmianom. Ponieważ bilet lotniczy stanowi często największy pojedynczy koszt w budżecie wyprawy warto poświęcić czas na znalezienie najkorzystniejszej oferty. Sposób, w jaki szukam tanich biletów lotniczych do Afryki opisałem na stronie Bilety lotnicze.

Zdrowie

Podróż do Maroka nie wymaga szczególnych przygotowań związanych ze zdrowiem. Szczepienie przeciwko żółtej febrze nie jest wymagane. Na turystę czyhają takie same choroby, jak podczas podróżowania w Europie.

Zagrożenia malarią w Maroku praktycznie nie ma. W rejonie Chefchaouen od maja do października można spotkać komara nosiciela malarii P.vivax, ale od 2005 roku nie stwierdzono ani jednego przypadku zachorowania na tę chorobę. Światowa Organizacja Zdrowia nie zaleca żadnej profilaktyki malarii.

Przewodniki, GPS i mapy

Przewodniki

• Bezdroża „Maroko. Travelbook” oraz „Maroko. W labiryncie orientalnych medyn” (j. polski)
• Pascal „Maroko. Inspirator podróżniczy” (j. polski).
• Lonely Planet „Morocco” (j. angielski).
• Rough Guides „Morocco” (j. angielski, moim zdaniem najlepszy do podróży z plecakiem)
• Footprint „Morocco: Marrakech - Essaouira - Fes - Atlas” (j. angielski)
• Chris Scott „Morocco Overland” (j. angielski, dla zmotoryzowanych)

GPS

Mapy do odbiorników GPS dostępne są na urządzenia przenośne (telefony, tablety) oraz urządzenia GPS firm Garmin i TomTom.

Zapis podróży po Maroku w formacie GPX: maroko.zip (632 KB).

• OpenStreetMap (pod linkiem podgląd mapy)
  Mapa całego świata dostępna na telefony, tablety i urządzenia Garmin. Z map OpenStreetMap korzysta wiele aplikacji, w wersji na Androida polecam OsmAnd. Bogata w szczegóły i za darmo. OpenStreetMap zawiera wszystkie drogi i punkty szczególne tej relacji.
• Garmin
  Maroko występuje w pakiecie z całą Afryką Północną i Bliskim Wschodem - City Navigator Middle East & Northern Africa NT, która kosztuje 110 euro.
  Garmin oferuje również mapę TopoActive MENA (50 euro), poza Marokiem zawierającą całą Afrykę Północną i Bliski Wschód i opartą wprost na danych OpenStreetMap (dostępnych za darmo).
• TomTom
  Mapa Maroka w pakiecie z całą resztą świata kosztuje 175 zł (dostępna jako jednorazowe pobranie). Dokładność i szczegóły tej mapy można ocenić na stronie TomTom MyDrive.

Zobacz również mapę Maroka na Google Maps.

Mapy papierowe

Wybór map Maroka jest równie duży, co przewodników. Dlatego też polecam tylko dwie najlepsze (obie w skali 1:1 000 000):

• Michelin 742 Morocco
• Reise Know-How Marokko

Pieniądze

Walutą Maroka jest dirham, o symbolu międzynarodowym MAD. Dirham marokański dzieli się na 100 centymów.

Kursy wymiany:

• 1 EUR = 10.6 dirhamów
• 1 USD = 10.7 dirhamów
• 1 GBP = 12.1 dirhamów

Polskie złotówki w Maroku są bezwartościowe. W celach porównawczych można założyć, że 20 dirhamów to 9 złotych.

Pieniądze można wymieniać w bankach lub w specjalizujących się w tym biurach wymiany forex. Dowody wymiany warto zachować - mogą się przydać przy wymianie nadmiaru dirhamów z powrotem na twardą walutę. Bankomaty dostępne są tylko w większych miastach, przy wypłatach pobierana jest prowizja w wysokości 50 dirhamów.

Zagrożenia

Sporadycznie, co kilka lat w Maroku zdarzają się ataki terrorystyczne. Nie należy jednak popadać w panikę, gdyż używając tej samej miary to samo można powiedzieć np. o Londynie czy Nowym Jorku.

Dużo częstym zagrożeniem, ale dla portfela, mogą być natarczywi sprzedawcy lub zawyżający cenę za przejazd na koniec kursu taksówkarze, zwłaszcza w miejscach często odwiedzanych przez turystów.

Skróty najważniejszych wiadomości z Maroka, które mogą mieć wpływ na podróż, publikuję na stronie Wiadomości z Maroka.

Wiadomości bezpośrednio z Maroka dostarcza między innymi Le Matin (j. francuski).

Język

Języki arabski jest w Maroku językiem urzędowym. Francuski jest najbardziej rozpowszechnionym w Maroku językiem obcym, znając go łatwo jest wszędzie się dogadać. Z angielskim jest dużo gorzej, choć w miejscach często odwiedzanych przez turystów łatwiej jest znaleźć anglojęzycznego rozmówcę.

Marokańska wersja języka arabskiego - zwana darija - różni się trochę od dialektów z innych części arabskiego świata. Różnice nie są jednak na tyle duże, by uniemożliwić komunikację.

Berberowie porozumiewają się między sobą we własnych językach, z których dwa najliczniej reprezentowane to Tachelhit (południowy-zachód) i Tamazight (Góry Atlas).

Internet i telefon

Internet

Darmowy Internet oferują niektóre hotele i restauracje. Publiczny dostęp do Internetu zapewniają kafejki internetowe, które można znaleźć w większych miastach. Godzina połączenia kosztuje około 10 dirhamów. Komputery wyposażone są najczęściej w klawiatury francuskie, na których niektóre znaki są w innych miejscach, niż na angielskich wersjach klawiatur, jakich używamy w Polsce.

Mobilny Internet oferowany przez marokańskich operatorów kosztuje około 10 dirhamów za 1 GB.

Telefon

Międzynarodowy numer kierunkowy do Maroka to +212. W kraju jest trzech operatorów telefonii komórkowej (w kolejności ilości użytkowników, lista nie zawiera operatorów wirtualnych):

• Maroc Telecom (największy zasięg 4G)
• Orange
• Inwi

Lokalna karta SIM kosztuje 20 dirhamów, przy zakupie niezbędne jest okazanie paszportu. Minuta połączenia do Polski z lokalnej karty SIM kosztuje około 10 a wysłanie SMS-a 1.5 dirhama.

Wszyscy polscy operatorzy oferują połączenia roamingowe z Maroka. Minuta połączenia do Polski kosztuje od 8 do 10 zł, odebranie połączenia z Polski - od 4 do 5 zł, wysłanie SMS-a od 1.50 do 2 zł.

Komunikacja

Podróżowanie po Maroku jest łatwe. Korzystając z autobusów, taksówek i pociągów można dojechać do większości interesujących miejsc. Na prowincji wybór środka transportu może być ograniczony (w górach może być to półciężarówka lub pikap) a jeszcze dalej można dojechać tylko dysponując własnym transportem.

W Maroku obowiązuje ruch prawostronny. Litr benzyny bezołowiowej kosztuje 14.80, oleju napędowego 15.80 dirhamów. Autostrady (numery dróg zaczynające się na literę A) w Maroku są płatne, za przejazd płaci się na bramkach. Mapa autostrad i aktualne ceny znajdują się na stronie Autoroutes du Maroc.

• Autobusy

  Sieć połączeń autobusowych obsługują autobusy firm CTM, Supratours (strona marokańskich kolei ONCF, wyszukuje również połączenia Supratours), Ghazala i innych. Autobusy niektórych firm odjeżdżają z dedykowanych przystanków, inne z dworców autobusowych (gare routière) - warto to sprawdzić kupując bilet. Połączenia autobusowe można wyszukać i porównać na stronie Lagare.ma.

• Pociągi

  Jadąc z północy Maroka, koleją można dojechać najdalej na południe do Marrakeszu. Na stronie ONCF znajduje się rozkład jazdy i cennik. Sieć połączeń kolejowych uzupełniają autobusy Supratours (należące do ONCF), które są zsynchronizowane z niektórymi połączeniami kolejowymi.

• Taksówki wieloosobowe (grand taxi)

  Taksówki wieloosobowe powoli są wypierane przez autobusy, zwłaszcza na dłuższych trasach. Taksówki gromadzą się zwykle na odrębnych dworcach lub w okolicach bazarów a najlepszym dniem na szybkie znalezienie takiego środka transportu jest dzień, w którym w danej miejscowości odbywa się cotygodniowy bazar.

• Wypożyczony samochód

  Najtańszy samochód kosztuje od 23 euro za dzień, Dacia Duster od 40 a porządna terenówka 100 euro. Wybór wypożyczalni samochodów jest duży. Najtańsze są firmy lokalne - by je odszukać w Internecie trzeba czasami użyć francuskich słów „location voitures”. Przykładowe wypożyczalnie: Medloc, Airport Car, Aido Car, Laargoubcar.
  Do prowadzenia samochodu wystarczy polskie prawo jazdy.

• Samoloty

  Połączenia krajowe obsługuje głównie Royal Air Maroc, na kilku trasach konkurujący z tanimi liniami Air Arabia. Przelot w jedną stronę z Casablanki do Dakhli kosztuje od 995 dirhamów.

Hotele

Maroko obfituje w hotele różnych kategorii a im bliżej dużych miast bądź turystycznych atrakcji, tym większy wybór. W miastach, hotele koncentrują się w pobliżu medyny i głównych arterii komunikacyjnych w centrum. Najtańsze pokoje jednoosobowe kosztuje około 90 dirhamów. O ceny noclegów można się targować.

Gniazdka elektryczne w Maroku są takie same, jak w Polsce. Napięcie w sieci wynosi 220V, 50Hz.

Jedzenie i zakupy

Kuchnia Maroka należy do najbardziej urozmaiconych w regionie. Trudno określić jednak, jakiś charakterystyczny dlań smak i mimo różnorodności, jak na mój gust, jest zbyt nieśmiało doprawiona. Kulinarne filary Maroka tworzą trzy dania: tadżina, kuskus i miętowa herbata.

Tadżina, najbardziej charakterystyczna dla Maroka potrwa wzięła swą nazwę od glinianego naczynia, w której jest przyrządzana i serwowana, ze specyficzną pokrywką w kształcie stożka. Na dnie tadżiny układa się kawałki mięsa, które przykrywane są następnie warzywami. Taka kompozycja dusi się powoli na węglach kusząc zapachem i wyglądem.

Tadżinę, kuskus i herbatę znajdziemy raczej w restauracjach. Po coś do przekąszenia bądź na wynos trzeba udać się do kebabowni albo kafejki, gdzie zaproponują nam omlet, kebab lub kanapkę.

Piwo w Maroku jest drogie i jest sprzedawane w małych butelkach o pojemności 0.25 cl. Najpopularniejszym piwem jest Flag, konkurujący z mocniejszym Storkiem. Za najlepsze zaś piwo uchodzi rzadko spotykana Casablanca.

• Zakupy

  Wszystkie ceny w dirhamach.
  W restauracji: śniadanie - 40, omlet - od 6 do 25, tadżina lub kuskus - od 30 w przydrożnej knajpie do 130 w lepszej restauracji, kawa - od 10 do 15, piwo - od 50 do 60.

---

Tarfaja

Najbardziej wysunięte na południe marokańskie miasto (zaledwie 10 tys. mieszkańców) i port leży zaledwie 100 km na wschód od Fuerteventury i Wysp Kanaryjskich. Na północ od portu rozciąga się wzdłuż wybrzeża zasypywana piachem promenada, którą można dojść do również przykrywanych grubą warstwą piasku opuszczonych budynków garnizonu wojskowego. Morskie widoki upiększają zanurzone po kolana w wodzie ruiny fortu Casamar Brytyjskiej Kompanii Północno-Zachodniej Afryki z 1882 roku.

Jednym z magnesów przyciągających turystów do Tarfaya jest Antoine de Saint-Exupéry, który stacjonował tu w roku 1927. Ślady bytności francuskiego pisarza-pilota można obejrzeć w małym muzeum. O jego przygodzie z awiacją przypomina pomnik samolotu Breguet 14 na promenadzie.

Ciekawą atrakcją 5 km na południe od miasta jest wrak promu Assalama, pływającego do 2008 roku pomiędzy Tarfaya i Fuerteventurą na Wyspach Kanaryjskich. Wrak osiadł na mieliźnie około 300 metrów od brzegu i łatwo go obejrzeć zbaczając nieco z dobrej, asfaltowej drogi.

• Hotele

  Résidences el Ghazi około 300 m na północ od centrum posiada czyste jedynki z łazienką i Wi-Fi za 90 dirhamów. Parter hotelu zajmuje popularny bar ze stołem bilardowym i restauracją. W hotelu można wypożyczyć rower w cenie 30 dirhamów za dzień.

• Knajpy

  Wzdłuż głównej ulicy w mieście znajduje się kilka lokali gastronomicznych serwujących między innymi tadżiny. Naprzeciw portu, przy nadmorskim bulwarze dobre espresso serwuje restauracja hotelu Casamar.

• Komunikacja

  Przystanek autobusowy Supratours położony jest wygodnie w samym centrum miasta. Autobusy do Goulimine odjeżdżają 6 razy dziennie, pierwszy o 1:30, ostatni o 21:30. Przejazd 350 km trwa ponad 5 godzin i kosztuje 152 dirhamy.

Goulimine

Sporej wielkości miasto w drodze z lub na południe Maroka. Przystanek tutaj jest najbardziej uzasadniony w piątki - wtedy to mamy szansę zobaczyć największą atrakcją tego miasta, czyli odbywający się w każdą sobotę rano targ zwierząt, w tym wielbłądów. Targ znajduje się około 2 km na południowy wschód od miasta, przy drodze RN1.

• Hotele

  Hotel Igdiguen blisko centrum posiada jedynki w cenie od 75 i dwójki od 150 dirhamów.

• Knajpy

  Kilka mniejszych lokali z kebabami można znaleźć w okolicach dworca autobusowego. Lepszą atmosferę proponuje między innymi Espace Batahi, w menu między innymi zupy i tadżina.

• Komunikacja

  Dworzec autobusowy znajduje się w północnej częśći miasta, kilkaset metrów od centrum miasta. Autobusy jadące tranzytem mogą zatrzymywać się obok, przy Bd Moulay Rachid. Autobusy do Marrakeszu odjeżdżają kilka razy dziennie, pierwszy o 1:30, ostatni o 23:30. Przejazd 440 km trwa 7-8 godzin i kosztuje 210 dirhamów.

Marrakesz

Jeżeli Rabat jest oficjalną stolica Maroka, Casablanka centrum biznesu i ekonomii, to Marrakesz pretenduje to miana stolicy turystyki. To około milionowe miasto przyciąga autentyczną atmosferą, rozległym bazarem, ikonicznym placem Jemaa el Fna, licznymi zabytkami i szeroką infrastrukturą turystyczną. Jeśli ktoś lubi zwiedzać miasta, z powodzeniem znajdzie tu zajęcie na kilka dni.

• Hotele

  W obrębie medyny można znaleźć sporo hosteli oferujących nocleg zarówno w pokojach, jak i w salach wieloosobowych. Ceny za łóżko lub materac w kilkuosobowym pokoju zaczynają się od 55 dirhamów. Jedynki bez łazienki kosztują od 110 dirhamów. Sprawdziłem dwa miejsca: Be Happy Hostel na południu medyny i Kif-Kif Hostel (wcześniej pod nazwą Waka Waka) bliżej Jemaa el Fna. Ten drugi okazał się nie tylko lepiej położony, ale również bardziej kameralny i ładniej urządzony.

• Knajpy

  W Marrakeszowym bezliku lokali gastronomicznych na szczególną uwagę zasługują te z widokiem na Jemaa el Fna. Nie bez przyczyny miejsca te są oblegane zwłaszcza o zachodzie słońca i choć ceny w takich miejscach są wysokie warte są kilku chwil o zmroku.

• Komunikacja

  Dworce kolejowy i autobusowy Supratours położone są obok siebie, około 3 km na zachód od medyny. Pociągi do Fezu odjeżdżają mniej więcej co godzinę, pierwszy o 4:50, ostatni o 17:50. Bilet kosztuje 195 dirhamów a przejazd trwa około 6 i pół godziny. Autobusy na tej samej trasie kosztują od 100 dirhamów i jadą trzy godziny dłużej niż pociąg.
  Dworzec autobusowy CTM znajduje się kilkaset metrów na południe od dworca kolejowego. Pozostałe autobusy odjeżdżają z dworca autobusowego tuż na zewnątrz murów medyny, po jej północno-zachodniej stronie.
  Lotnisko w Marrakeszu skomunikowane jest z centrum miasta dzięki linii autobusowej nr. 19. Bilet powrotny, ważny dwa tygodnie kosztuje 30 dirhamów. Autobusy odjeżdżają co 20 minut w godzinach pomiędzy 6:00 i 23:30. Bilety można kupić w autobusie.

Fez

Choć tego nie widać na pierwszy rzut oka, Fez jest większym miastem niż Marrakesz. Być może jest to zasługą przytłaczającego placu Jemaa el Fna w Marrakeszu, który dominuje i powiększa miasto. Sercem Fezu jest medyna, której kręte uliczki i zaułki są doskonałym celem wędrówek bez celu. Najbardziej okazałym wejściem na medynę jest tzw. błękitna brama Bab Bou Jeloud. W medynie jest również najbardziej charakterystyczna wizytówka miasta, jaką są farbiarnie skór.

Widok na farbiarnie możliwy jest dzięki balkonom dostępnym zwykle poprzez pobliskie sklepy z galanterią skórzaną (opowieści o niesamowitym fetorze garbowanych skór są moim zdaniem przesadzone) i jeśli naszym celem są tylko widoki a nie zakupy za wstęp trzeba czasami zapłacić co najmniej 10 dirhamów.

• Hotele

  W obrębie medyny jest sporo możliwości zakwaterowania na każdą kieszeń. Za łóżko w pokoju wieloosobowym trzeba zapłacić od 65 dirhamów. Aktualne stawki można sprawdzić między innymi na stronie hostelu: Funky Fes.

• Knajpy

  Położona na piętrze kamienicy Nagham Restaurant, niemal naprzeciw Bab Bou Jeloud, jest niezłym miejscem na kawę lub tadżinę.

• Komunikacja

  Dworzec kolejowy Fès-Ville oddalony jest niecałe 4 km na południowy-zachód od medyny. Bezpośrednie pociągi do Tangeru odjeżdżają o 7:00, 11:15, 14:00 i 18:00; przejazd trwa niecałe 5 godzin, bilet kosztuje 110 dirhamów.
  Główny dworzec autobusowy - Gare Routière Boujloud - położony jest wygodnie niedaleko bramy do medyny o takiej samej nazwie (Bab Boujloud). Niektóre autobusy CTM dojeżdżają i odjeżdżają tylko z dedykowanego budynku dworca w nowej części miasta, około 4 km na południe od medyny.

Tanger

Przy dobrej widoczności z dachów tangerskiej medyny można poprzez Cieśninę Gibraltarską dostrzec wybrzeża Europy. Choć miasto jest to portowe, miejski port stracił na znaczeniu po oddaniu do użytku portu Tanger Med, 50 km na wschód od Tangeru.

Największym atutem miasta jest medyna, w której zakamarkach można odnaleźć grób Ibn Battuty, średniowiecznego podróżnika, który swoje budżetowe jak na tamte czasy podróże do Afryki i Azji opisał w dziele „Osobliwości miast i dziwy podróży”.

• Hotele

  The Medina Hostel w obrębie medyny oferuje łóżka w pokojach wieloosobowych za około 85 dinarów. Za pokoje dwuosobowe trzeba zapłacić dwa razy tyle. Z dachu hostelu roztacza się dobry widok na zachodnią część Cieśniny Gibraltarskiej.

• Komunikacja

  Rozkłady jazdy autobusów komunikacji miejskiej można podejrzeć na stronie Alsa Tangier. Autobusy do portu Tanger Med odjeżdżają z przystanku przy rondzie po wschodniej stronie dworca kolejowego.
  Dworzec kolejowy Tanger-Ville położony jest około 3 km na południowy-wschód od medyny.